روابط ایران با انگلیس

اما این بهبودی در روابط دیری نپایید؛ در سال 1383 چند ملوان انگلیسی که از آب‌های ایران عبور کرده بودند، دستگیر شدند که پس از چند روز رایزنی آزاد شدند. ایران انفجارهایی را در سال‌های 1384 و 1385 در اهواز که منجر به کشته شدن چند نفر شد به انگلستان نسبت داد، اما انگلستان این اتهامات را رد کرد. انگلستان از سال 2003 به همراه فرانسه و آلمان در قالب EU-3 نمایندگی غرب و اروپا را در مسئله هسته‌ای ایران برعهده داشت و اقدامات این کشور دراین‌زمینه انتقاداتی را ازسوی ایران برانگیخت. همچنین انگلستان یکی از تهیه‌کنندگان پیش‌نویس ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت در سال 1385 بود. در فروردین 1386، پانزده ملوان انگلیسی به جرم عبور از آب‌های ایران در خلیج فارس بازداشت و پس از مدت کوتاهی آزاد شدند. درطی این سال‌ها مقامات انگلستان همواره در مجامع بین‌المللی از برنامه هسته‌ای ایران ابراز نگرانی کرده‌اند و تمام تلاش خود را برای تقویت اجماع بین‌المللی علیه ایران و اعمال تحریم‌های بیشتر به‌کار برده‌اند. اگرچه اختلافات و مسائل زیادی در چند سال اخیر در روابط دوطرف وجود داشته است، اما هیچ‌کدام از این اتفاقات روابط دوطرف را تا آستانه قطع روابط و اخراج سفیر نبرده است. آبان ماه سال جاری شهرداری تهران سفارت انگلستان را موظف به پرداخت یک میلیارد و ششصد میلیون غرامت بابت قطع درختان باغ قلهک نمود (درواقع جریمه قبلی را سه برابر کرد). وزیر دارایی انگلستان نیز در پاسخ تحریم‌های مالی تازه را به بهانه برنامه هسته‌ای علیه ایران اعلام کرد. به‌دنبال این تحولات مجلس شورای اسلامی با رأی بالا طرح کاهش روابط با انگلستان را تصویب کرد و شورای نگهبان نیز آن را مورد تأیید قرار داد. مقامات انگلیس نسبت به تصویب طرح کاهش روابط تهران ـ لندن در مجلس ایران، ابراز تأسف کردند، اما حادثه‌ای که تیر خلاص را بر رشته باریک روابط دوطرف وارد کرد، حمله دانشجویان ایرانی به سفارت انگلیس و محل اقامت دیپلمات‌های انگلیس در باغ قلهک و اشغال آن بود. اگرچه ایران از این اتفاق ابراز تأسف نمود، اما انگلستان معتقد بود که این حمله با چراغ سبز دولت ایران روی داده است و واکنش تندی به این حمله نشان داد. ویلیام هیگ، وزیر خارجه انگلیس، اعلام نمود که کلیه کارمندان سفارت ایران در این کشور 48 ساعت وقت دارند که انگلستان را ترک کنند. انگلستان همچنین تمامی کارکنان سفارت خود را در ایران فراخواند و بار دیگر روابط دوطرف به تعطیلی گرایید.

واقعیت این است که فرازونشیب و تنش‌های مستمر در روابط ایران و انگلیس و حوادث اخیر که به تعطیلی سفارت دوطرف انجامید، بیش از هرچیز ریشه در نوع نگاه و روابط دوطرف در گذشته دارد. به‌طورکلی می‌توان گفت که وضعیت فعلی در روابط دوطرف، حاصل عوامل زیر است:

• انگلستان برخلاف آمریکا و سایر کشورهای اروپایی از سابقه استعماری کهنی در ایران برخوردار است و نفوذ فراوانی در دربارهای قاجار و پهلوی داشته است. درطول دوران قاجار تا اواسط قرن بیستم، انگلستان نقش عمده‌ای در تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران و معادلات قدرت داخلی و خارجی در این کشور داشته است. حضور پررنگ انگلستان در حوادثی مانند کودتای 3 اسفند 1299 و 28 مرداد 1332 باعث شده تا این تصور در نزد ایرانیان شکل بگیرد که انگلستان در پس همه توطئه‌هاست و این اصطلاح رایج که «کار کارِ انگلیس است» حاصل این سابقه تاریخی است.

• انقلاب اسلامی بیش از هر کسی آمریکا را هدف قرار داد. روابط ویژه انگلستان با آمریکا و همراهی با این کشور در مهار و تحریم ایران همواره یکی از عوامل تشدید بحران در روابط دوطرف بوده است. از زمان انقلاب اسلامی تاکنون، همواره پرچم انگلستان در کنار پرچم آمریکا سوزانده می‌شود و در شعارها انگلیس کمتر از آمریکا مورد خطاب قرار نمی‌گیرد. درواقع، جمهوری اسلامی ایران، انگلستان را بیش از آنکه یک دولت اروپایی بداند، متحد و پیرو آمریکا می‌داند و به‌تبعِ این نوع نگرش، نه‌تنها تمایلی به گسترش روابط با این کشور نداشته، بلکه همواره از قطع شدن روابط استقبال کرده است.

• اقدامات خصمانه و تحریک‌کننده انگلیس نیز همواره نقش مهمی در ایجاد تنش بین دو کشور داشته است. انگلستان همواره تلاش کرده تا کشورهای اروپایی را مجاب کند که مطابق خواست آمریکا به تحریم و مقابله با ایران بپردازند. درطول جنگ به عراق کمک تسلیحاتی نمود، به سلمان رشدی نشان سلطنتی «شوالیه» را اهدا کرد، در سال 2003 یک دیپلمات ایرانی (هادی سلیمان‌پور) که ازسوی آرژانتین با اتهام تروریسم بودن تحت تعقیب بود را بازداشت کرد، در سال‌های اخیر نقش فعالی درزمینه مبارزه با پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران ایفا کرده و اخیراً نیز تلاش زیادی برای تحریم نفت و بانک مرکزی ایران توسط اتحادیه اروپا انجام داده است.